Artikels

Een voorspel op de romantiek was het sentimentalisme in de tweede helft van de 18e eeuw, een stroming met veel aandacht voor gevoelens, zoals de naam al aangeeft. In deze sentimentalistische gedichten en romans gaf men veel aandacht aan edele gevoelens, liefde, deugdzaamheid, godsdienst, maar ook aan de dood, de nacht en onpeilbare droefheid. Daar moeten we het nu over hebben.

In verschillende Joodse religieuze groepen, zoals ook in het christendom, geloofde men dat de doden ooit zouden opstaan, op de jongste dag, bij het einde der tijden. Een heel enkele keer gebeurde het dat een dode nu al weer tot leven werd gewekt.

Bellerophoon en Trygaeus zijn twee mythische helden die naar de hemel, of de berg Olympus, willen vlieden. De ene doet dat op het gevleugeld paard Pegasos, maar die onderneming mislukt. Trygaeus heeft meer succes, op de rug van een mestkever bereikt hij de woning van de goden.

Asklepios genoot grote faam als genezer. Volgens oude mythen was Asklepios zo bedreven in geneeskunde dat hij er zelfs in slaagde enkele doden op te wekken. Al was dat zeer tegen de zin van de godenwereld, er zouden dan ook maatregelen volgen.

In het voetspoor van de farizeeën geloofden ook de rabbijnen in de opstanding van het lichaam. Zij stelden zelfs dat wie beweerde dat geloof in de opstanding uit de doden niet in de Thora stond geen deel zou krijgen aan de toekomende wereld.

De haolam haba, de toekomende wereld, de rabbijnse versie van de hemel, wordt niet erg duidelijk getekend. Het zal een wereld zijn die anders is dan de onze, de haolam hazè. Over hoe die er zal uitzien, komen we enkele interessante dingen te weten.

Er waren geruchten dat Iamblichos zich tijdens het bidden tot de goden wel eens van de grond verhief, waarbij zijn kleding een mooie gouden glans kreeg. Ook zou hij bij iemand twee boze geesten hebben uitgedreven. Kenmerkend voor deze neoplatonist was dat hij het traditionele geloof in goden en religieuze praktijken als astrologie en magie integreerde met platoonse filosofie.

De ziel van de mens was uit hogere sferen neergedaald in een ‘voertuig van de ziel’ (ochema, of pneuma). Dat was volgens de Chaldeeuws Orakels en Porphyrius een etherisch, subtiel en puur voertuig dat de ziel omwikkelde. Het was de bedoelin met dit voertuig ook weer op te stijgen naar de hemel. Maar er konden zich problemen voordoen.

“Probeer de god in ons terug te brengen tot de god in het universum”, vatte Plotinus zijn leer kernachtig samen op zijn sterfbed. Hoe zag Plotinus de opstijging van de ziel naar de Ene? Naar God?

“Want het is noodzakelijk dat je niet naar deze honden kijkt voordat je je lichaam inwijdt. Want als chtonische, lastige honden zijn ze schaamteloos, en voor altijd betoverende zielen leiden ze hen weg van de inwijding.” Over de gevaarlijke opgang naar de hemel – volgens de Chaldeeuwse Orakels.

“Kummaya ging neerliggen en zag een nachtgezicht. In zijn droom ‘werd ik gevangene in het huis van de dood. Ik aanschouwde zijn angstaanjagende pracht.’”

“Ik droomde dat er op de top van de berg Sinai een grote troon stond die tot de uithoeken des hemels reikte,” vertelt Mozes volgens het gedicht ‘Exagogè’ uit de 2e eeuw v.Chr., Het zou Mozes verheffen tot iets dat haast godslasterlijk was.

“Wee mij, op dat moment weende ik, Baruch, in mijn binnenste en had verdriet over mijn volk, omdat het door God aan koning Nebukadnezar was toegestaan zijn stad te verwoesten.” Nog terwijl hij weent ziet hij een engel van de Heer naderen die hem belooft grote geheimen te zullen onthullen. Daartoe neemt de engel Baruch mee op een hemelreis.

Toen Henoch 365 jaar oud was, in de eerste maand van het daarop volgende jaar, was hij alleen in zijn huis, wenend en rouwend, tot hij op zijn bed in slaap viel. Toen kreeg hij een visioen over de hemelen.

Levi, een van de zonen van de aartsvader Jakob, vertelt in het ‘Testament van Levi’ hoe hij rouwde over het ras der mensen, hoe hij bad tot de Heer dat hij hem zou bevrijden, hoe toen een diepe slaap over hem kwam. In die slaap zag hij de hemelen. Levi beschrijft zijn opstijgen naar die hemelen.

Dit is de ‘ware geschiedenis’ van Satni-Khamois en zijn begaafde zoon Senosiris.

Op het stil geworden slagveld, waar zovele dode dapperen achterbleven, hadden dodenbezweerders of heksen een ruime keuze. Er waren tovenaars die zelfs dode lichamen consulteerden – niet de heengegane geesten ervan, maar de lichamen zelf die ze deden herleven om ermee te spreken.

In de Griekse wereld was het vooral vanaf de 4e eeuw v.Chr. dat dodenbevraging floreerde. Op die manier hadden de doden, die volgens Homeros doelloos hun eeuwige dagen sleten in Hades, nog wel een praktische rol te spel en in het bestaan der levenden. De doden moesten middels bepaalde rituelen opgeroepen worden; zonder de nodige offers en gebeden ging het niet.

Eens zou de dag komen waarop men het tijdelijke met het eeuwige verwisselde, en het was te hopen dat men rechtvaardig en goed geleefd had en in de hemel kwam. De hel was een verschrikking waaruit het raadzaam was weg te blijven.

In de klassieke wereld, waar het vanzelfsprekend was te geloven in een verblijf in de onderwereld na dit leven, verkondigden sommige grafschriften iets heel anders: “Ik was niet, ik was, ik ben niet, ik geef er niet om,” kon men regelmatig lezen. Waar kwamen deze ongewone ideeën vandaan?

Een belangrijke vraag is of een straf die pas na de dood door de goden wordt beschikt aan schurken wel effectief is. Als de straf pas zo laat komt kunnen mensen wel gaan twijfelen aan het bestaan van zowel de goden als de straf. Ware het niet handiger als goden maar meteen toesloegen tijdens dit leven?

Nicolas Cage in een christelijke film? Jazeker, en in een rol die hem goed afgaat: hij speelt ene Ray Steele, piloot van een jumbojet, die zijn christelijke vrouw bedriegt door met een knappe stewardess aan te pappen. Het christelijk thema in de film is de opname van alle ware gelovigen – of moet ik zeggen: van Amerikaanse born-again christenen? – naar de hemel.

De Koran lezen is vermoeiend. De lezer wordt niet aangenaam onderhouden door schone letteren of interessante literatuur. Hij wordt overrompeld door lastig te begrijpen, oraculaire taal. Hier spreekt Allah. Volgens de islamitische traditie werden deze heilige woorden letterlijk door de engel Gabriël gedicteerd aan de profeet Mohammed.

De uitbater van het Fitness-centrum, waar ik verwoede pogingen onderneem mijn lichaam jong en krachtig te houden (de tijdsgeest, jawel), is enige tijd geleden in Nepal geweest. Hij ontdekte daar in het plaatselijke boeddhisme het belang van een symbool: de bliksem. Hij had ook wat verhalen daar rond gehoord, en vroeg mij of ik hier niet iets meer van wist. Niet dus. Maar ik heb wat zitten opzoeken.