“Ten tweede: voor een doodzonde van een eindige tijd is geen oneindige tijdelijke straf verschuldigd, maar slechts een eindige straf.” Deze vermetele uitspraak kwam uit de mond van de renaissance filosoof Pico della Mirandola. Het werd hem door de katholieke kerk niet in dank afgenomen. De manuscripten waarin deze godslasterlijke uitspraken stonden, werden aan de brandstapel vrijgegeven.
Sir Arthur Conan Doyle (1859-1930) is velen bekend als de schepper van Sherlock Holmes. Minder bekend is dat hij ook eg geïnteresseerd was in spiritisme.
Waarom zijn er kwaaddoeners die het goed hebben en rechtvaardig zijn en die lijden onder het kwaad? Omdat de rechtvaardige man vroeger een kwaaddoener was en nu gestraft wordt. Daarom was reïncarnatie noodzakelijk.
Spurgeon verstond de kunst zijn publiek te boeien, elke zondag luisterden enkele duizenden gelovigen naar hem in zijn kerk in Zuid-Londen. Zijn kerk zou destijds de grootste ter wereld zijn geweest. Hij sprak in pakkende beelden, die nog steeds tot de verbeelding spreken.
Volgens de Duitse filosoof Ludwig Feuerbach projecteerde de mens zijn innerlijk, zijn aspiraties en verlangens op een hemels scherm, uitvergroot. Een van die verlangens was dat naar eeuwig leven. Maar het geloof in een leven na de dood was slechts een truc om de uitzichtloosheid van de dood te compenseren.
Freud zag religie als de ‘vijand’: “Ik maak er noch in de omgang noch in mijn geschriften een geheim van, dat ik volstrekt ongelovig ben.” Hij zag religie als een vorm van culturele neurose; het was een overblijfsel van de hulpeloosheid van het kind, dat in het volwassen leven bleef voortduren.
De Amerikaanse dichter en schrijver Edgar Allan Poe (1809-1849) is vooral bekend geworden door zijn gedicht The Raven. Het werd in enkele tijdschriften gepubliceerd en was een sensatie. Het is nog steeds een van de beroemdste gedichten in de Amerikaanse literatuur.
“Er waart een spook door Europa – het spook van het communisme. Alle machten van het oude Europa hebben zich in een heilige drijfjacht op dit spook verbonden, de paus en de tsaar, Metternich en Guizot, Franse radicalen en de Duitse politie.” Zo luidde de inleiding van Karl Marx’ ‘Communistisch manifest’. Dat de ‘paus’ – die staat voor de georganiseerde christenheid – meedeed aan de heilige drijfjacht op het communistische spook was wel begrijpelijk: het communisme wilde de religie afschaffen. Hoe kwam dat?
“Waarlijk, ik smeek u, rijk mij uw hand en voer mij, vermoeide, op uw wind naar de haven van vroomheid,” bad de neoplatonist Proklos tot Hekate, de moeder der goden. Hij had wel enige ervaring in het opstijgen naar de haven van vroomheid, naar de hemel.
De dolle mens sprong midden tussen hen in en doorboorde hen met zijn blikken. ‘Waar God heen is?’ riep hij uit. ‘Dat zal ik jullie zeggen! Wij hebben hem gedood – jullie en ik! Wij allen zijn zijn moordenaars! […] God is dood! God blijft dood! En wij hebben hem gedood! Hoe zullen wij ons troosten, wij moordenaars?”
De God, Die u boven de put van de afgrond houdt, heeft een afschuw van u en is vreselijk getergd. Zijn toorn brandt tegen u als een vuur. Hij acht u tot niets anders waardig dan in het vuur geworpen te worden. Hij is te rein van ogen om op u in deze staat in gunst te zien. U bent tienduizend maal afschuwelijker in Zijn ogen dan de hatelijkste slang in onze ogen.
Johann Wilhelm Petersen (1649–1727) was een Duits theoloog en mysticus. Samen met zijn vrouw Johanna Eleonora ontwikkelde hij een vorm van spiritualiteit die gelieerd was aan het piëtisme. Daarin betoogde men dat iedereen uiteindelijk gered zou worden, ook de duivel.
De Platonisten van Cambridge vormden een groep filosofisch geschoolde theologen in de 17e eeuw. Zij grepen terug naar het platonisme, dat leerde dat alles wat uit God voortkwam, naar hem zou terugkeren. Ook alle engelen en mensen dus, ook alle afvalligen en zondaars.
William Blake (1757-1827) wist wel een en ander over hemel en hel. Maar zijn visie daarop verschilde volkomen van de gebruikelijke, hij had een heel eigen kijk op goed en kwaad. Die zette hij poëtisch uiteen in zijn bekendste werk The Marriage of Heaven and Hell
Rossetti is een romanticus: hij heeft meer belangstelling voor de ongenaakbare geliefde, omdat zij dood is of afwezig, dan voor zijn eigen vrouw. Hij schildert dan ook vrouwen met een verwoestende schoonheid, met vurige kleuren, imponerend en onbereikbaar. Ook de geliefde die dood is, begraven is, heeft zijn belangstelling,
Tegen het eind van de 18e eeuw had Goethe zijn brievenroman gepubliceerd: ‘Die Leiden des jungen Werthers’. Vele jongelingen identificeerden zich met de held Werther, die leed onder een onmogelijke liefde. Wel waren Werther en Lottes harten vereend als zij hun zielen met elkaar deelden, maar helaas, Lotte was aan een ander uitgehuwelijkt.
Novalis was erg aangeslagen toen zijn geliefde Sophie stierf. Toch meende hij in zijn innerlijk ‘ongenoemde krachten’ waar te nemen. Novalis had het over ‘magisch idealisme’; daardoor zou de mens zichzelf kunnen genezen, maar ook zichzelf, kunnen doden. Novalis wilde, toen zijn geliefde gestorven was, zich bij haar vervoegen, niet door zelfmoord te plegen, maar door middel van dit ‘magisch idealisme’: de kracht en de magie van de wil.
Het leek me alsof ik bij een klein bruggetje stond, dat naar een heel mooie wei voerde. Het groen van het gras en het gebladerte was nog liefelijker dan smaragd; de bloempjes lachten me toe als bonte sterren, in een ongelooflijk kleurenpalet; alles geurde zo heerlijk, dat de weiden aan deze kant van de rivier die de scheiding vormde met dat sprankelende veld doods leken, zonder glans en dor, in plaats van levend en frisgroen.
Vanaf dat moment vervolgden we vredig de reis die we hadden ondernomen en kwamen we bij de hemelpoorten, die omgeven waren door een zeer hoge muur van edelstenen en het hele universum leken te omsluiten. Op de top ervan zaten engelbewaarders, die lieflijk zongen wat in Jesaja staat geschreven: “Sion is onze sterke stad; de Heiland zal er een muur en een bolwerk plaatsen.” We klopten zonder uitstel aan op de poorten.
Er was eens een kluizenaar die er erg aan leed dat zovelen zouden verloren gaan. Hij bad daarom tot God, hoe kon Hij de ondergang van zovele van zijn kinderen aanzien? Kon God niet de ongelukkige demonen weer in zijn genade opnemen? God, die de liefde van de kluizenaar zag, verzekerde deze ervan dat er geen hindernissen waren: iedereen die om vergeving vroeg, zou in zijn genade worden opgenomen. Blij gestemd ging de kluizenaar op pad, en kwam aan bij Beëlzebul, de vorst van de duivels.