In het jaar 731 zette de monnik Beda in het Latijn de geschiedenis van de kerstening van het Engelse volk op schrift: ‘Kerkelijke geschiedenis van het Engelse volk’. Daarin nam hij ook mondeling doorgegeven tradities op. Een daarvan gaat over iemand die hel en hemel geschouwd heeft.
Het is een grauwe, troosteloze stad, en in de miezerige regen staan een hoopje mensen te wachten bij een bushalte, mopperend. Het zijn doden en ze verblijven in de hel, al beseffen ze het zelf niet echt. Als de bus komt, neemt die de mensen mee de lucht in, hemelwaarts. Na een lange vlucht komen ze aan in een paradijselijk gebied. Ze mogen kiezen: blijven ze hier of gaan ze terug?
De Italiaan Dante Alighieri (1265-1321) schreef zijn Divina Commedia als een reis door het hiernamaals. Het wordt beschouwd als een van de belangrijkste dichtwerken uit de geschiedenis. Hij had geen visioen ontvangen, zoals sommige anderen, maar dichtte zelf een imaginaire reis, in drie keer drieëndertig gezangen, een beeld van de hel, vagevuur en hemel.
Over aflaten, de dood als slaap, hemel en hel bij de reformatoren.
Thomas van Aquino, de filosoof en theoloog uit de middeleeuwen, vroeg zich af wat Jezus precies allemaal gedaan had in de hel, waarnaar hij was afgedaald.
Op bevel van de Heer trok hij op een bepaalde plaats met zijn staf een grote cirkel, en kijk! de grond binnen de cirkel opende zich en daar verscheen een geweldig groot en peilloos diep gat. Aan de heilige Patrick werd geopenbaard dat zich daar het vagevuur bevond. Eenieder die de tocht omlaag wilde ondernemen stond geen andere boetedoening meer te wachten, zou geen andere reiniging van zijn zonden meer hoeven doormaken. De meeste mensen zouden er echter niet uit terugkeren.
De Ierse monnik Brendaan wil het ‘Beloofde Land van de Heiligen’ bezoeken. Met zeventien andere monniken vangt hij de reis aan, in een zelfgebouwde boot. Het is een wonderlijke reis waarop ze vreemde en zeer wonderlijke dingen meemaken. Ze passeren op hun reis ook de hel en de hemel.
Het Middelnederlandse ‘Vanden levene ons Heren’ is een hervertelling van de geschiedenis van Jezus, van de aanzegging van zijn geboorte tot de belofte van zijn wederkomst. Er wordt ook uitvoerig gesproken over de hel. Eindelijk komen we nu vrij nauwkeurig te weten hoe de hel eruit ziet.
Emanuel Swedenborg (1688-1772) was een Zweedse wetenschapper en mysticus. Als wetenschapper was hij geïnteresseerd in fysica, astronomie, anatomie, fysiologie, economie, geologie, scheikunde en nog wat disciplines. Maar hij was ook geboeid door de spirituele wereld. Naar eigen zeggen ontving hij na een ernstige crisis, in 1743, een reeks visioenen die hij vervolgens op schrift zette.
Brandaan had in een oud boek gelezen over wel zeer wonderlijke dingen, over twee paradijzen, over een wereld onder de aarde, over drie hemelen, over een reuzenvis, over hoe de verrader Judas deel had aan Gods barmhartigheid. Brandaan kon dit allemaal niet geloven, en woedend verbrandde hij het boek en vervloekte hij de auteur ervan. Dat was verkeerd. Een engel Gods berispte Brandaan voor deze zondige daad. Als boetedoening moest hij nu zelf een reis ondernemen.
In de 12e eeuw schreef een kloosterling het wonderlijke verhaal van Tondalus op. Wie die Tondalus was, weten wij niet, maar we kunnen zeker lering trekken uit zijn geschiedenis.
De puriteinse prediker John Bunyan (17e eeuw) schreef heel wat stichtelijke werken, waaronder ‘De pelgrimsreis’ wel het bekends is. Een minder bekend boek is ‘De toekomende wereld: Visioenen van de hemel en de hel.’
Ook voor Origenes had de menswording van Christus tot doel de vergoddelijking van de mensheid, de vereniging van alle individuen met de goddelijke logos. Zielen waren voor de eeuwigheid geschapen, zij waren zelfs pre-existent.
Clemens wist dat het doel van de gelovige was om toe te groeien naar de status van een god, ondergeschikt aan de Vader, gelijk aan Christus (of toch bijna) en superieur aan alle andere schepselen. Clemens was daarover duidelijk: “Ik zeg, het Woord Gods werd een mens, zodat jullie zouden leren van een mens hoe een god te worden.” Hoe werd je dan een god?
“En wanneer Jezus naar de rivier de Jordaan ging, waar Johannes doopte, en hij in het water stapte, ontbrandde er een vuur in de Jordaan.” Dat lezen wij niet in onze evangeliën. Toch is dit een van de oudste teksten die we hebben over Jezus’ doop.
Het ‘Luikse diatessaron’, in het Middelnederlands: Ganc ten papen van der wet. En vertoegh di hen. En offer he alselke offerande alse moyses gheboet in der wet.
Christenen werden als ze stierven door engelen weggedragen in de ‘schoot van Abraham.’ Onder heidenen was het de psychopompos, de ‘zielengeleider’, die de doden naar het dodenrijk bracht. Joodse tradities zagen de engel Michaël als de gids voor de doden.
Heidense filosofen als stoïcijnen en cynici vonden dat iemands overtuiging weinig voorstelde als men niet de uiterste consequentie ervan aanvaardde, de dood. Dat vonden christenen, of toch sommigen onder hen, ook. In ieder geval werden deze martelaren bewonderd om hun moed.
Terwijl Jesaja “woorden van gerechtigheid en geloof” sprak tot zijn omstaanders, werd zijn geest plotseling van hem weggenomen. Er was een engel uit de zevende hemel gekomen om een en ander aan de profeet te openbaren.
“In het tweede jaar dus, nadat Christus de dood had overwonnen en was opgevaren naar de hemel, begon Maria op een zekere dag, brandend van verlangen naar Christus, te wenen, alleen in de beschutting van haar woning.”