Paus Gregorius de Grote schreef in zijn ‘Dialogen’ over enkele bijna-dood ervaringen. Een zekere Petrus, een monnik uit Iberië, was ziek geworden en stierf, maar keerde kort daarna terug in het lichaam. Hij had toen met eigen ogen de hellestraffen gezien met talloze vuren, hij had er zelfs enkele machtigen der aarde herkend.
Het Elucidarium (‘Verheldering’) van Honorius is een traktaat in dialoogvorm tussen een meester en zijn leerling over de belangrijke zaken betreffende God en mensen. Honorius vertolkte de traditionele katholieke geloofsvoorstellingen voor een groot publiek, ook over wat de mens te wachten stond na zijn heengaan.
Vrijwel onmiddellijk werd Karel in de geest weggevoerd door een verschijning die een bol draad bij zich droeg die het zuiverste licht uitstraalde. Hij wikkelde die af en nodigde Karel uit het eind van de draad stevig om de duim van zijn rechterhand te wikkelen. Zo zou hij veilig geleid worden doorheen de onmenselijke straffen in de gebieden van de hel.
Het is een grauwe, troosteloze stad, en in de miezerige regen staan een hoopje mensen te wachten bij een bushalte, mopperend. Het zijn doden en ze verblijven in de hel, al beseffen ze het zelf niet echt. Als de bus komt, neemt die de mensen mee de lucht in, hemelwaarts. Na een lange vlucht komen ze aan in een paradijselijk gebied. Ze mogen kiezen: blijven ze hier of gaan ze terug?
De Italiaan Dante Alighieri (1265-1321) schreef zijn Divina Commedia als een reis door het hiernamaals. Het wordt beschouwd als een van de belangrijkste dichtwerken uit de geschiedenis. Hij had geen visioen ontvangen, zoals sommige anderen, maar dichtte zelf een imaginaire reis, in drie keer drieëndertig gezangen, een beeld van de hel, vagevuur en hemel.
Over aflaten, de dood als slaap, hemel en hel bij de reformatoren.
Thomas van Aquino, de filosoof en theoloog uit de middeleeuwen, vroeg zich af wat Jezus precies allemaal gedaan had in de hel, waarnaar hij was afgedaald.
Op bevel van de Heer trok hij op een bepaalde plaats met zijn staf een grote cirkel, en kijk! de grond binnen de cirkel opende zich en daar verscheen een geweldig groot en peilloos diep gat. Aan de heilige Patrick werd geopenbaard dat zich daar het vagevuur bevond. Eenieder die de tocht omlaag wilde ondernemen stond geen andere boetedoening meer te wachten, zou geen andere reiniging van zijn zonden meer hoeven doormaken. De meeste mensen zouden er echter niet uit terugkeren.
De Ierse monnik Brendaan wil het ‘Beloofde Land van de Heiligen’ bezoeken. Met zeventien andere monniken vangt hij de reis aan, in een zelfgebouwde boot. Het is een wonderlijke reis waarop ze vreemde en zeer wonderlijke dingen meemaken. Ze passeren op hun reis ook de hel en de hemel.
Het Middelnederlandse ‘Vanden levene ons Heren’ is een hervertelling van de geschiedenis van Jezus, van de aanzegging van zijn geboorte tot de belofte van zijn wederkomst. Er wordt ook uitvoerig gesproken over de hel. Eindelijk komen we nu vrij nauwkeurig te weten hoe de hel eruit ziet.
Emanuel Swedenborg (1688-1772) was een Zweedse wetenschapper en mysticus. Als wetenschapper was hij geïnteresseerd in fysica, astronomie, anatomie, fysiologie, economie, geologie, scheikunde en nog wat disciplines. Maar hij was ook geboeid door de spirituele wereld. Naar eigen zeggen ontving hij na een ernstige crisis, in 1743, een reeks visioenen die hij vervolgens op schrift zette.
Brandaan had in een oud boek gelezen over wel zeer wonderlijke dingen, over twee paradijzen, over een wereld onder de aarde, over drie hemelen, over een reuzenvis, over hoe de verrader Judas deel had aan Gods barmhartigheid. Brandaan kon dit allemaal niet geloven, en woedend verbrandde hij het boek en vervloekte hij de auteur ervan. Dat was verkeerd. Een engel Gods berispte Brandaan voor deze zondige daad. Als boetedoening moest hij nu zelf een reis ondernemen.
“En wanneer Jezus naar de rivier de Jordaan ging, waar Johannes doopte, en hij in het water stapte, ontbrandde er een vuur in de Jordaan.” Dat lezen wij niet in onze evangeliën. Toch is dit een van de oudste teksten die we hebben over Jezus’ doop.
Het ‘Luikse diatessaron’, in het Middelnederlands: Ganc ten papen van der wet. En vertoegh di hen. En offer he alselke offerande alse moyses gheboet in der wet.
Waarom het denken en het leven van een mens bestuderen? Op zich hoeft dat geen zin te hebben. Maar als die mens ons iets te zeggen heeft over de uiteindelijke werkelijkheid van het leven, van ons leven, dan is het zeer de moeite waard daarnaar te luisteren. Origenes was zo een man.
Een collega van me, die het vak ‘jodendom’ geeft, zei me eens dat wij christenen tenslotte ook voedselwetten hebben. Ik was nogal verbaasd, want behalve dat ik probeer ongezonde dingen uit mijn dieet te laten (het is een eeuwig streven) hield ik me toch niet bepaald aan ‘voedselwetten’. Hoe mijn collega mijn stilzwijgen interpreteerde weet ik niet, maar hij wees me toch maar op een tekst uit Handelingen waar staat dat christenen uit de heidenen (dat zijn wij dus) “zich dienen te onthouden van wat door de afgodendienst bezoedeld is, van ontucht, van vlees waar nog bloed in zit en van het bloed zelf” . Tja, hoe zat dat eigenlijk?
Voor ons is het vanzelfsprekend dat de aarde rond de zon draait, dat hebben we immers op school geleerd. Wat we zien is echter iets anders: de zon draait om de aarde. Dat laatste was dan ook het niet onbegrijpelijke standpunt tot de 16e eeuw. Men hing het zogenaamde ptolemaeïsche stelsel aan. Toen Copernicus de zaken radicaal omkeerde, was dat voor gelovigen aanleiding te gaan schelden.
Al staan sommige christenen tegenwoordig huiverig tegenover de gedachte aan evolutie (want God heeft toch alles geschapen?), vroegere christelijke denkers hadden het daar niet zo moeilijk mee. Lang voor Darwin was dat.