In de 2e eeuw n.Chr. schreef de Griekstalige Loukianos van Samosata een reeks satirische werken. In zijn werk Icaromenippus is Menippos weer op zoek naar wijsheid en waarheid, deze keer vaart hij daartoe op naar de hemelen.
Ganymedes was een Trojaanse koningszoon op wie Zeus verliefd werd. Dus besloot Zeus deze mooiste van alle mensen te schaken en bij zich op de Olympus te nemen. Terwijl het hoofdthema van de versies van deze mythes vaak de homo-erotische relatie is tussen Zeus en Ganymedes, zullen wij, gezien ons onderwerp, enkel belangstelling hebben voor de ‘hemelvaart’ van Ganymedes.
Hemelreizen die niet automatisch een vergoddelijking inhielden vinden we in oude Mesopotamische verhalen. Een typisch kenmerk is dat deze hemelreizen meestal niet erg succesvol waren.
Welbeschouwd had een farao geen apotheose nodig, hij was al een god bij leven. Daarom werd hij ook altijd groter afgebeeld dan zijn onderdanen of vijanden. En ook zijn titels maakten zijn goddelijkheid duidelijk: ‘Zoon van Re’, ‘goddelijke Horus’. Zijn goddelijke geboorte werd afgebeeld in scenes waarin de god Amun zich verenigde met de moeder van de farao. Eens gestorven werd hij geïdentificeerd met Osiris of Re. Bij zijn dood reisde hij naar hemelse sferen.
“Ik vertel jou redelijke dingen en jij antwoordt mij: De hemel zal genade hebben? Ik vraag me af of ze je niet samen met de Thora zullen verbranden.” Zo sprak rabbi Kisma tot rabbi Hanina, en zo geschiedde ook. Alleen gebeurde er iets merkwaardigs met de letters van de Thora.
Anders dan sommige christenen waren rabbijnen niet erg tuk op het martelaarschap. Er zijn heel wat christelijke martelaren bekend, samen met hun heldhaftige verhalen, maar rabbijnse martelaren zijn er maar enkele.
Het sterven zelf was volgens sommige rabbijnen een akelige belevenis: “Wanneer de ziel het lichaam verlaat, gaat haar schreeuw [van angst] van de ene kant van de wereld naar de andere.” Bij het sterven was ook de Engel de Dood betrokken; een griezelig heerschap, zoals we zullen vaststellen.
In verschillende Joodse religieuze groepen, zoals ook in het christendom, geloofde men dat de doden ooit zouden opstaan, op de jongste dag, bij het einde der tijden. Een heel enkele keer gebeurde het dat een dode nu al weer tot leven werd gewekt.
Bellerophoon en Trygaeus zijn twee mythische helden die naar de hemel, of de berg Olympus, willen vlieden. De ene doet dat op het gevleugeld paard Pegasos, maar die onderneming mislukt. Trygaeus heeft meer succes, op de rug van een mestkever bereikt hij de woning van de goden.
Asklepios genoot grote faam als genezer. Volgens oude mythen was Asklepios zo bedreven in geneeskunde dat hij er zelfs in slaagde enkele doden op te wekken. Al was dat zeer tegen de zin van de godenwereld, er zouden dan ook maatregelen volgen.
In het voetspoor van de farizeeën geloofden ook de rabbijnen in de opstanding van het lichaam. Zij stelden zelfs dat wie beweerde dat geloof in de opstanding uit de doden niet in de Thora stond geen deel zou krijgen aan de toekomende wereld.
De haolam haba, de toekomende wereld, de rabbijnse versie van de hemel, wordt niet erg duidelijk getekend. Het zal een wereld zijn die anders is dan de onze, de haolam hazè. Over hoe die er zal uitzien, komen we enkele interessante dingen te weten.
Dit is het verhaal van wat passie teweeg kan brengen, maar ook van hoe men zichzelf kan beschermen tegen het gevaar van passie.
Hoe ging dat dan, via theürgie opstijgen naar de Ene? Hier volgt de uitleg, die naar ik vrees meer vragen oproept dan ze beantwoordt.
Er waren geruchten dat Iamblichos zich tijdens het bidden tot de goden wel eens van de grond verhief, waarbij zijn kleding een mooie gouden glans kreeg. Ook zou hij bij iemand twee boze geesten hebben uitgedreven. Kenmerkend voor deze neoplatonist was dat hij het traditionele geloof in goden en religieuze praktijken als astrologie en magie integreerde met platoonse filosofie.
De ziel van de mens was uit hogere sferen neergedaald in een ‘voertuig van de ziel’ (ochema, of pneuma). Dat was volgens de Chaldeeuws Orakels en Porphyrius een etherisch, subtiel en puur voertuig dat de ziel omwikkelde. Het was de bedoelin met dit voertuig ook weer op te stijgen naar de hemel. Maar er konden zich problemen voordoen.
“Probeer de god in ons terug te brengen tot de god in het universum”, vatte Plotinus zijn leer kernachtig samen op zijn sterfbed. Hoe zag Plotinus de opstijging van de ziel naar de Ene? Naar God?
“Want het is noodzakelijk dat je niet naar deze honden kijkt voordat je je lichaam inwijdt. Want als chtonische, lastige honden zijn ze schaamteloos, en voor altijd betoverende zielen leiden ze hen weg van de inwijding.” Over de gevaarlijke opgang naar de hemel – volgens de Chaldeeuwse Orakels.
“Kummaya ging neerliggen en zag een nachtgezicht. In zijn droom ‘werd ik gevangene in het huis van de dood. Ik aanschouwde zijn angstaanjagende pracht.’”
“Ik droomde dat er op de top van de berg Sinai een grote troon stond die tot de uithoeken des hemels reikte,” vertelt Mozes volgens het gedicht ‘Exagogè’ uit de 2e eeuw v.Chr., Het zou Mozes verheffen tot iets dat haast godslasterlijk was.