Recensie Boekenkrant – Zaterdag, 16 november, 2024
Geschreven door: Daniël de Waele
Artikel door: Evert van der Veen

Christelijke geschriften uit de eerste eeuwen
Boeken over het Nieuwe Testament van de bijbel zijn er voldoende, van algemeen en populair tot meer wetenschappelijk van aard. Dit boek Heilige woorden bespreekt niet alleen de geschriften van het Nieuwe Testament maar gaat verder in de vroege tijd van de jonge kerk. Ook de apostolische vaders, apologeten, getuigenissen van martelaren en apocriefe geschriften komen in dit boek ter sprake.
Het is een heruitgave van het boek De ontdekking van het Nieuwe Testament, dat nu fors is uitgebreid. Daniël de Waele zegt zich te richten op de geïnteresseerde leek en de beginnende theologie student. Hij schrijft uitermate helder zodat het boek inderdaad voor een brede, algemene doelgroep geschikt is. Daarmee is de inhoud niet oppervlakkig want het boek biedt veel informatie. Geschriften uit de eerste eeuwen, die na de geschriften van het Nieuwe Testament zijn ontstaan, zijn in de Nederlandse taal niet ruim toegankelijk. Daarom kan dit boek in een behoefte voorzien.

Nieuwe Testament
Heilige woorden begint met een typering van het begrip evangelie en vertelt achtergronden over de wordingsgeschiedenis van dit specifieke genre. Ieder evangelie – Matteus, Marcus, Lucas en Johannes – wordt getypeerd. Aspecten als auteur, doelgroep, tijd en plaats van ontstaan, inhoud en onderlinge verschillen komen hier ter sprake. Het is een goede eerste kennismaking.
Vervolgens komen de brieven van Paulus naar voren. Eerst gaat het over de brief in de oudheid en ook de vraag wie Paulus was, wordt besproken. Daarna komen andere brieven en ook de Openbaring van Johannes ter sprake. Regelmatig is er een excurs waarin dieper op een onderwerp wordt ingegaan.
Daarna komen de geschiedenis van de tekst en de diverse handschriften aan de orde. De passage over het tekstkritisch onderzoek eindigt met de conclusie: ‘De vele onderzoekers en geleerden hebben ervoor gezorgd dat we tegenwoordig over een Griekse tekst beschikken die zeer betrouwbaar is. Hij is immers gebaseerd op de oudste manuscripten, manuscripten die zeer dicht bij de autograaf liggen’ (p. 177).
Ook is er een hoofdstuk over de wijze waarop het Nieuwe Testament als boek tot stand is gekomen en van betekenis is geworden – de vorming van de canon. Criteria voor de canon zijn algemene verspreiding, apostoliciteit en de waarde voor het geloof.

Na het Nieuwe Testament
De periode van de apostolische vaders is van 90 tot 160 na Christus. Het meest bekende geschrift van hen is de Didachè, het onderwijs van de twaalf apostelen. Het boekje is bedoeld voor de kerkelijke catechese en wil mensen bemoedigen in hun geloof.
De apologeten zijn filosofisch geschoolde verdedigers van het christelijk geloof en zij zijn er vanaf de tweede helft van de 2e eeuw. De getuigenissen van martelaren zijn verhalen waarin deze geloofshelden worden geëerd. Hun geloof is een bron van inspiratie van anderen om hierin te volharden.

Apocrieven
Naast de boeken die nu in het Nieuwe Testament staan, zijn er nog veel meer geschriften. Daniël de Waele maakte daarom een keuze. Vrij bekend is het protevangelium van Jacobus, een geschrift dat aan het evangelie vooraf gaat. Het verhaal gaat over de eerst kinderloze Joachim en Anna die op latere leeftijd het kind Maria ontvangen. Maria zal later de moeder van Jezus worden.
Bekend is ook het evangelie van Tomas, dat in 1945 in Nag Hammadi, in Egypte, werd gevonden. Hierin staan 114 uitspraken van Jezus die vanuit het Grieks in het Koptisch zijn vertaald. De oudste laag van deze uitspraken vertoont overeenkomsten met uitspraken van Jezus in de evangeliën.

Historische Jezus
Het hoofdstuk over Jezus geeft een kort overzicht van het onderzoek naar de zogenaamde historische Jezus. Diverse Duitse theologen die zich hier vanaf de 19e eeuw mee bezighielden, komen ter sprake. Dit hoofdstuk is wat theologischer van aard dan de andere maar wel goed toegankelijk. De conclusie aan het eind luidt: “Toch hebben vele onderzoekers een bijdrage geleverd om een beter, accurater beeld van Jezus te krijgen. Wellicht is de bijdrage van joodse onderzoekers nog het belangrijkst geweest. Zij hebben Jezus proberen te plaatsen in zijn eigen joodse milieu” (p. 464).
Het boek Heilige woorden is voorzien van zwart/wit illustraties.
Daniël de Waele was docent Nieuwe Testament aan het Hoger Instituut voor Protestantse Godsdienstwetenschappen in Brussel. Hij publiceerde eerder Ontluikend christendom, Vergeten rijkdom, Godenschemering en Ontwakend jodendom.
—
Voor het eerst gepubliceerd op Boekenkrant.com