Ontluikend christendom. Cultuurgeschiedenis van een nieuwe religie in de Grieks-Romeinse wereld
Daniël De Waele
KokBoekencentrum
480 blz.
€ 29,99
★★★★★
De auteur
Daniël De Waele is nieuwtestamenticus en doceert aan het Hoger Instituut voor Protestantse Godsdienstwetenschappen te Brussel.

De thematiek

Toen het christendom zich in het oude Romeinse Rijk aandiende, was het niet direct gedaan met de klassieke goden. Een paar eeuwen lang was het christendom een nieuwe religie, te midden van een voornamelijk heidense wereld. Er is dus een lange tijd geweest dat christenen, heidenen en ook joden met elkaar samenleefden. De Waele beschrijft tamelijk systematisch hoe die ‘pluriforme, multireligieuze wereld’ er eigenlijk uitzag. Hoe leefden de mensen in die tijd? Hoe zag hun gezinsleven eruit, hoe reisden ze, wat aten ze? Hoe kreeg hun religie vorm en hoe keken ze naar de aanhangers van andere religies? Wat waren hun belangrijkste overtuigingen? Dit boek heeft daarmee het karakter van een naslagwerk, maar al beschrijvend weet De Waele de culturele, politieke en religieuze context van die tijd tot leven te brengen. Nu eens krijg je begrip dat het christendom zo snel aan invloed won – bijvoorbeeld als de auteur beschrijft hoe gemakkelijk de Romeinen kinderen langs de weg of op vuilnishopen te vondeling legden. Dan weer raak je gefascineerd door de bizarre opvattingen van wat we nu zijn gaan zien als syncretistische christelijke sekten. En ondertussen wordt duidelijk dat het christendom niet zomaar het heidendom verving, maar elementen uit de heidense en joodse cultuur creatief overnam. Zo laat dit boek zien hoe het christendom tot bloei kwam in die eerste eeuwen van onze jaartelling.

Centrale stelling

De Waele beschrijft drie groeperingen: heidenen, joden en christenen, en maakt onmiddellijk duidelijk dat er in feite een heel scala aan stromingen, religies en filosofieën was. Deze drie groeperingen vormden dus elk niet zomaar een eigen eenheid. Alleen al het jodendom bestond uit talloze groeperingen. En natuurlijk was er ook niet één heidense Romeinse religie, maar waren er in feite diverse religieuze culten en filosofische scholen. Ook het christendom was niet eenduidig: soms leek het meer op een filosofische school, dan weer meer op een mysterie-cultus. Overigens begon het natuurlijk als joodse groepering, en in de eerste eeuwen bestonden er diverse joods-christelijke en heiden-christelijke groeperingen die elkaar soms wel en soms niet als christenen erkenden.

Enkele kenmerkende zinnen

“Rome was veel te druk, wonen was er duur, de vele vreemdelingen spraken te luid, ‘s nachts kon je niet slapen van het lawaai en als je zo onverstandig was je in het donker nog buiten te wagen viel een dronken vechtjas je lastig.”
“Wie voor zijn tijd gestorven was, moest als ronddolende schim de jaren volmaken die hij normaal zou geleefd hebben, voordat hij eindelijk in het dodenrijk kon rusten.”

“Porphyrius miste in de Bijbel literair niveau terwijl hij er tevergeefs in zocht naar filosofische diepgang die hij in zoveel andere werken als die van Plato en Aristoteles vond. Hij was beducht voor het toenemend succes van het christendom en verlangde een herstel van de antieke wijsheid en cultuur.”
Reden om dit boek niet te lezen

Dit boek bestrijkt vier eeuwen, en benadrukt hoe pluriform de toenmalige wereld was. Het kan dan ook niet anders of alle onderwerpen worden bondig en oppervlakkig aangeraakt. Na lezing van dit boek realiseer je je hoe weinig je als lezer eigenlijk begrijpt van die vreemde wereld, lang geleden.

Reden om dit boek wel te lezen

Dit boek geeft een schat aan culturele achtergrondinformatie bij de Grieks-Romeinse wereld en de ontstaansgeschiedenis van de vroege kerk. Dat is nuttig en leerzaam, zeker voor wie het Nieuwe Testament in zijn context wil begrijpen. Maar vooral is het ontzettend fascinerend. Steeds weer pakte ik dit boek op om even in te bladeren, om het vervolgens veel later pas weer weg te leggen. Het enthousiasme van De Waele over deze oude Grieks-Romeinse wereld werkt dus aanstekelijk. En dat is voor een degelijk naslagwerk als dit toch wel een uitzonderlijke verdienste.